Πέμπτη, Ιανουαρίου 25, 2007

Μαίρη Παναγιωταρά

Μάιρη Παναγιωταρά (μέσω email στις 19/1/07):

Στο συνέδριο της βασιλικής Ακαδημίας που έγινε το 1986 στο Λονδίνο ορίστηκε ότι το χάος είναι η στοχαστική συμπεριφορά που εκδηλώνεται σε ένα ντετερμινιστικό σύστημα. Η στοχαστική συμπεριφορά δεν έχει νόμους και τάξη και καθοδηγείται από το τυχαίο.

Όταν έμαθα ότι το θηλυκό πόκερ αναφέρεται στη διαχείριση της αβεβαιότητας σκέφτηκα ότι έπρεπε να το διαβάσω. Ψέματα. Θα το διάβαζα γιατί συμβαίνει να είμαι συνεπής στα ραντεβού μου μαζί σας τα τελευταία χρόνια. Πρόκληση για «δημιουργική αμφιβολία». Σπάνια. Όμορφη. Αναγκαία.

Από την κυρία Κάπα, τη Σοφί, την Ελένη, τη Σαπφώ, τη Δήμητρα στη Μόκα. Η πορεία είναι πρώτα δική σας. Είναι φυσικό να μη σας εκπλήσσει. Ένας συνεπής αναγνώστης σας είναι πια ακόλουθος των δικών σας σκέψεων: υιοθετεί τα ίδια δρομολόγια με λίγο χρόνο διαφορά. Πάντα μαζί και χώρια. Σαν να μη γίνεται αλλιώς…

«Είχα περάσει τη ζωή μου αποφεύγοντας το θέμα των χρημάτων, ταυτιζόμενος βιωματικά με τον κόσμο των φτωχών… Είμαι αριστερός τον 21ο αιώνα σημαίνει αγωνίζομαι για ένα ανοιχτό, ανταγωνιστικό αλλά δίκαιο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα με ετερογένεια, ευελιξία και αλληλεγγύη, που πολλαπλασιάζει τις ευκαιρίες, τις δυνατότητες και τις επιλογές για όλους και, ειδικά για τους οικονομικά αδυνάτους του πλανήτη. Αυτός είναι ένας ρεαλιστικός οικονομικός κοινωνικός και ηθικός διεθνισμός της Αριστεράς». Ίσως να είναι οι πιο εξομολογητικές γραμμές που έχετε γράψει, χωρίς το παραμικρό ίχνος της πολιτικής αμηχανίας από τις αρχές του ενενήντα, χωρίς το συγγραφικό προσωπείο μιας παρτίδας πόκερ, ή ενός τάγκο με τον Τσε: μια σαφής προσωπική αφετηρία και μια αποφορτισμένη οραματική κατάληξη αριστερού περιεχομένου.

Είστε απόλυτα πειστικός. Η ηρωίδα όμως; Ο αριστερός του 21ου αιώνα μπορεί να κουβαλά το δικό σας πολιτικό βίωμα, αλλά και πολύ φτωχότερο από αυτό. Η μούσα των τριάντα κάτι , που τον ψυχρό πόλεμο τον ακούμπησε(;) στα παιδικά της χρόνια (όπως εγώ) και δόμησε μια αριστερή σκέψη ανάμεσα στα πεσμένα τείχη και το τραύλισμα των αριστερών σχηματισμών, έχει όραμα και με ποιες συνιστώσες; Οφείλω να ομολογήσω ότι στα ζητήματα της χρηματοοικονομικής δράσης η Μόκα είναι λαλίστατη.

Κύριε Ανδρουλάκη. Δεν ξέρω αν σας απευθύνομαι για να σας εκθέσω τις σκέψεις μου ή για να σας ευχαριστήσω. Για το πρόσωπο της Μόκας είστε οπαδός της σύνθεσης, όπως αποκαλύπτετε από την πρώτη παράγραφο. Η Μόκα είναι μι γυναίκα που έχει αθροιστικά τα ισάριθμα και σε μεγαλύτερο βαθμό από τις άλλες. Δηλαδή είναι μούσα. Για το δικό σας πρόσωπο δεν είμαι σίγουρη ότι μπορώ να πειστώ στην ίδια διαδρομή. Εκείνο που προφανώς δεν είχατε, αλλά τώρα πια έχετε, είναι οι ώρες πτήσεις του διανοούμενου. Μετά από μερικά χρόνια μπορέσατε να σχεδιάσετε στο αεροπλάνο το βιβλίο. Όταν πηγαίνατε με την China airlines στον Τσε δεν μπορούσατε. Κατά τα λοιπά συνεχίζετε πάνω σε αυτά που καταθέσατε όλα αυτά τα χρόνια. Η διαλεκτική του πάθους (σελ.37) με σπρώχνει στο «Σωσία και στους Δαίμονες του Πάθους». Έχουν περάσει δεκατρία χρόνια και οι παθιασμένοι δαίμονες δεν απουσιάζουν από τις σελίδες, δεν εκτοπίζονται από την ισχύ της χρηματοοικονομίας.
Μόνο στη σκέψη της Μόκας εκτοπίστηκαν: «Δεν μπορούσα να συνηθίσω στην ιδέα ότι θα περνούσα όλη μου τη ζωή συγκρίνοντας πεθαμένους λογοτέχνες και πεθαμένες γλώσσες». Αλήθεια, πέθανε ο Σοφοκλής; Μήπως ο Ντοστογιέφσκι; Η χρήση της δημοτικής και η γλωσσική μεταρρύθμιση του Λένιν θανάτωσαν τη γλώσσα τους; Η σκέψη μου πήγε στο «Σωσία» και ας μην έκανα παιδί μαζί του. Μετά στον «Παίχτη» και ας μην φημίζομαι για τις επιδόσεις μου στο πόκερ. Μετά στους «Δαιμονισμένους»… ζητώ συγνώμη από τη μούσα σας που δεν έχουμε τους ίδιους νεκρούς. Η επιλογή της να γυρίσει την πλάτη σε τόσους πεθαμένους πιθανότατα οφείλεται στο γεγονός ότι αδυνατεί να τελέσει τα μνημόσυνα που τους αξίζουν. Σοφή επιλογή.

Οι εραστές της Παρασκευής προβάλλουν ως δαίμονες του πάθους. Καταθέτουν την ταυτότητα του φύλου τους, μέσω της ισχύος της ηδονής τους, αχαλίνωτα, μια φορά την εβδομάδα. Στις περιγραφές δεν υπάρχει ίχνος προσωπικής κατάθεσης. Δίψα απόλυτη χωρίς γενεσιουργά αίτια. Συνευρέσεις που αντιστοιχούν στην «ιστορία χωρίς ανθρώπους» του Μπροντέλ (σελ.148, συμφωνώ ότι ο Μπροντέλ είναι ίσως ο μεγαλύτερος ιστορικός του 20ου αιώνα). Αλήθεια, οι δημογραφικοί δέκτες του Μπροντέλ δεν είναι όμοιοι με τους σαρκικούς δέκτες της ερωτικής πράξης κάθε Παρασκευή; Αν όχι, πώς εξηγείται η ανάγκη του ίδιου του συγγραφέα να καταθέσει μια ερωτική εξομολόγηση ο ίδιος για λογαριασμό του εραστή; (σελ.31) «….. Έχουμε συνεπώς κίνητρα οικονομικά, κίνητρα εξουσίας και κίνητρα εκτίμησης».

Μπαίνω στον πειρασμό να διευκρινίσω ότι τα κίνητρα εκτίμησης είναι οι συνιστώσες του αξιακού συστήματος που φέρουμε. Ίσως θα μπορούσα να πω ότι όταν το αξιακό μας σύστημα δεν είναι ελλειμματικό, η «φρενίτιδα του επαγγέλματος (σελ.103)» δεν αρκεί για να εμποδίσει την αναγνώριση «της απλήρωτης εργασίας των γυναικών». Δεν είναι δική μου επισήμανση ηθικολογικού χαρακτήρα. Ο ίδιος ο συγγραφέας νιώθει την ανάγκη (σελ.101) να αποτίσει τον δέοντα φόρο τιμής σε κάποιους ταπεινούς και καταφρονεμένους της ιστορίας. Φορέας ο ίδιος ενός αξιακού συστήματος, με προσλαμβάνουσες είκοσι χρόνια παλαιότερες από αυτές της μούσας του, αναγκάζεται να αναφερθεί στην απότιση φόρου τιμής και σε μια γλώσσα κατανοητή από τη συνομιλήτριά του. Προβαίνει στη μετάφραση, ή μάλλον, στη μετατροπή του μεγέθους, από ηθική αξιολόγηση σε οικονομική αποτίμηση, προκειμένου να γίνει πειστικός. Και γίνεται. Η μούσα νιώθει ένοχη που αγνόησε το οικονομικό μέγεθος. Η πληρότητα στη σκέψη του συγγραφέα είναι προφανής. Η πληρότητα στη σκέψη της μούσας δεν είναι προφανής.

Σε ευαίσθητες ισορροπίες κινείται η συζήτηση για τον πολιτισμό της ντροπής. Σε συνέχιση της νύξης του συγγραφέα (σελ.117), η ευρυμαθής μούσα απαντάει για τον αρχαϊκό άνθρωπο και ο διάλογος γλιστράει στον Όμηρο (σελ.118). Η δική μου δημιουργική αμφιβολία γεννιέται. Ο αρχαϊκός άνθρωπος ταυτίζεται με τον άνθρωπο της κλασσικής σκέψης; Ο Αγαμέμνων του Ομήρου είναι ίδιος με τον Αγαμέμνονα του Αισχύλου; Η ντροπή είναι η ακριβής μετάφραση της αιδούς; Η αιδώς δεν είναι το αποτέλεσμα της ύβρεως; Η ύβρις προκύπτει ή όχι από το ξεπέρασμα του μέτρου; Η ντροπή δεν είναι αποτέλεσμα της αμαρτίας; Η αμαρτία δεν προκαλείται από την άρνηση της υπακοής; Το μέτρο και η τήρησή του έχει σκοπό τη διαμόρφωση στάσης ζωής. Η υπακοή έχει σκοπό την τήρηση των κανόνων. Το τρίπτυχο μέτρο – ύβρις – αιδώς, σημαίνει ακριβώς υπακοή – αμαρτία – ντροπή; Ένας πρώην μελετητής της συγκριτικής λογοτεχνίας που δεν αντέχει πεθαμένους συγγραφείς και γλώσσες δεν μπορεί να απαντήσει ούτε θετικά ούτε αρνητικά. Μπορεί, όμως, να ακούει για τον ελληνικό και το ρωμαϊκό κόσμο και απλουστευτικά να απαντά για τον αρχαϊκό άνθρωπο.

Ξαφνικά μέσα στις σελίδες βολτάρει μια Σουηδέζα που δεν είναι η Μπριγκτίτα. Η Έντα. Η ξέμπαρκη πετυχημένη γυναίκα με τον υπολογιστή, με αδύναμα τα ωάρια πριν από τα σαράντα… μια γυναίκα που σχεδόν λυπηθήκατε κάποτε σε μια πτήση για το Χονγκ Κονγκ… Αλήθεια, η Μόκα δε θα ταξίδευε με τον υπολογιστή στο αεροπλάνο; Αν τη ρωτούσατε γιατί δεν παντρεύτηκε, δε θα απαντούσε ότι οι «πετυχημένοι άντρες δεν την πέφτουν για γάμο σε μια γυναίκα με master, σε μια ομότιμή τους ανταγωνίστρια:» (Αλήθεια, η Μόκα αναγνωρίζει το πρόσωπο του Νάσερ;) Μήπως το μαυράκι στο Πόρτο Σάντο δε θα άφηνε περιθώρια σε έναν άνδρα να ξεστομίσει μια τέτοια ερώτηση; Η ύπαρξη του παιδιού ξεπλένει τις ελλιπείς ή αδύναμες εκφράσεις της γυναίκας; Η μητρότητα είναι η κορυφωμένη εικόνα του θηλυκού. Αυτό σημαίνει ότι οι προϋποθέσεις επιλογής της μητρότητας δεν προσδιορίζουν την ποιότητα της θηλυκής στάσης; Αλήθεια, γιατί η Μόκα έκανε παιδί με το σωσία; Αρκέστηκε στο πανομοιότυπο γιατί το πρωτότυπο την απέρριψε; Πόση εκτίμηση μπορεί να εισπράξει αυτή η επιλογή; Υπάρχει μια ανικανότητα διαχείρισης πάθους, που επιβεβαιώνεται και στο τέλος, όταν η παρουσία του Μάικλ είναι ικανή να την εκτοπίσει. Ο ίδιος ο συγγραφέας με τους αλχημιστές του περασμένου χρόνου αποδεικνύει ότι η ανικανότητα διαχείρισης πάθους μπορεί να είναι ανεκτή σε έναν ηγέτη. Σε έναν επικεφαλής διαχείρισης όμως; Η ιστορία γράφεται από παθιασμένους. Η διαχείριση ασκείται από αυτοελεγχόμενους.

Διαβάζω και παλλινδρομώ: από την αντιδιαστολή της μοδίστρας και του τσαγκάρη (σελ.61) επιστρέφω ξανά στο μαυράκι του Πόρτο Σάντο. Κινούμαι απλά στην πορεία που μου χάραξε ο συγγραφέας και σκέφτομαι ότι στην αναπαραγωγική διαδικασία τα δυο φύλα λειτουργούν αντιθετικά. Το θηλυκό δίνει τα πάντα ενώ το αρσενικό τα ελάχιστα. Ένα σπερματοζωάριο είναι μια ποσοτικά ασήμαντη μονάδα στο σπέρμα, ενώ το ωάριο είναι μοναδικό. Το θηλυκό λειτουργεί με τη μεγαλύτερη δυνατή οικονομία, την πλήρη κατάθεση για την πλήρη απόδοση, (όπως ακριβώς τα ρεβίθια παράγουν τα περισσότερα δυνατά γεύματα), ενώ το αρσενικό λειτουργεί με μια απόλυτη σπατάλη. Στην αναπαραγωγή το θηλυκό πορεύεται με το ολιγάριθμο, ενώ το αρσενικό με το σχεδόν απειράριθμο. Το μαυράκι στο Πόρτο Σάντο οφείλεται στο άπαν της μητέρας και στη γενναιοδωρία του σωσία. Μια γενναιοδωρία που προκύπτει από ένα τόσο μεγάλο πλήθος, ώστε να μην αντιστοιχεί ούτε καν στο φιλοδώρημα του τσιγκούνη.

Η Μόκα καταθέτει τον εαυτό της στο σωσία του πόθου της. Τιμημένη μητρότητα που καλύπτει τέλεια την ξέμπαρκη πετυχημένη γυναίκα στα μάτια του αρσενικού συνομιλητή. Κι όμως, γνώστης ο συγγραφέας της θηλυκής σκέψης βάζει την ίδια γυναίκα να ψηφίζει στην τελευταία σελίδα την πιο σημαντική εκδοχή της θηλυκής επιτυχίας. Εκείνη ψηφίζει την Κλάρα Γκέντμαρτ με κριτήριο τη μητρότητα. Μια άλλη γυναίκα πώς θα αξιολογούσε τη δική της μητρότητα συμβιβασμού, κατά περίεργο τρόπο ελλειμματική, όπως άλλωστε και το αξιακό της σύστημα; Ίσως να μην κάνει λάθος. Ίσως να μην υπάρχουν ελλείμματα Ας μην ξεχνάμε ότι η Μαίρη η Παναγιωταρά, την οποία η Μόκα ξέχασε (αναρωτιέμαι αν θα μπορούσε να την αντιπροσωπεύσει σε μια αντιπροσωπευτική δημοκρατία) όταν δηλώνει την ταυτότητά της ομολογεί: εργαζόμενη μητέρα καλή νοικοκυρά, ένα ζώο δηλαδή κανονικό. Η λέξη γυναίκα δεν υπάρχει, παρά μόνο περιγράφεται η εξαντλημένη, ληστευμένη θηλυκότητα που ένας άνδρας ονομάζει φροντίδα, αφοσίωση και το μεγαλύτερο που μπορεί να κάνει είναι να αποτίσει φόρο τιμής.

Κύριε Ανδρουλάκη. Οι χρόνοι μου δε μου επιτρέπουν να διαβάσω ένα βιβλίο που δεν απολαμβάνω. Αν διαπιστώνω ότι θα ήθελα ο συγγραφέας να γράψει και άλλα είναι γιατί θα ήθελα η ανάγνωση να μην είχε τελειώσει ακόμη. Σας ευχαριστώ που με σπρώχνετε στα εφηβικά μου διαβάσματα, στις «αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων». Η μούσα σας είναι βέβαιο ότι θα κυβερνήσει στο μέλλον. Όσοι βλέπουν σε αυτήν τη Ντόρα Μπακογιάννη προφανώς δεν είναι καλοί αναγνώστες. Παρόλα αυτά, θα είναι μια πρωθυπουργός που σίγουρα δε θα εκπροσωπεί εμένα (όπως πολλοί προηγούμενοί της) και που με το Σοφοκλή και το Ντοστογιέφσκι έχει μια σχέση βιβλιοθήκης (όπως πολλοί προηγούμενοί της). Εγώ και εκείνη δεν έχουμε τους ίδιους πεθαμένους. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχουμε τους ίδιους ζωντανούς. Πείτε της μόνο ότι το να κυβερνά κάποιος αυτόν τον τόπο θα είναι μια διαχείριση υψηλού ρίσκου. Ο ευρυμαθής πλανάται αν νομίζει ότι είναι εμπνευσμένος. Μετατρέψτε την ιστορία σε οικονομικό μέγεθος. Μπορείτε να το κάνετε. Θα σας καταλάβει.
Σας ευχαριστώ που μου χαρίσατε μια παλίνδρομη απολαυστική ανάγνωση.

Μαίρη Παναγιωταρά

(Γεννήθηκα μετά το 1969 και η δουλειά μου δε μου αποφέρει 100.000 δολάρια ετησίως, ώστε να εξαγοράσω την ισοτιμία μέσα στο σπίτι μου. Ο όρος φεμινισμός του χρήματος είναι πολύ αταίριαστος για γυναίκες και μητέρες σαν εμένα. Αλήθεια, αντίστροφη έρευνα, δηλ. πόσο χαμηλό πρέπει να είναι το ετήσιο εισόδημα ενός άνδρα στις ΗΠΑ, ώστε να συμβάλλει στην οικιακή δραστηριότητα υπάρχει;)

Υ.Γ. Ο επιμελητής σας δεν πρόσεξε το λάθος στη σελίδα 156. Οι μέθοδοι είναι διάφορες και όχι διάφοροι.

Δεν υπάρχουν σχόλια: